İlklerin Antik Kenti: Aizanoi

Penkalas Nehri’nin (Koca Çay) iki yanına kurulmuş, Zeus’un kızlarından su perisi Erato ile Arkadia kralı Arkas’ın oğlu Azan’ın kenti, Frigya’ya bağlı olarak yaşayan Aizanitis’lerin ana yerleşim merkezi Aizanoi…

İnsanlık tarihinin en önemli tapınaklarından ilk borsasına, sütunlu caddesinden sporla sanatın iç içe olduğu stadyum-tiyatro kompleksine, hamamlarıyla, köprüleriyle geçmişten geleceğe seslenen eşsiz bir kent Aizanoi…

İlklerin Antik Kenti

UNESCO’nun Dünya Mirası Geçici Listesi’nde yer alan ve “İkinci Efes” olarak bilinen, tarihi MÖ 3000’li yıllara dayanan Aizanoi Antik Kenti Kütahya’nın Çavdarhisar ilçesinde, il merkezine 50 km. uzaklıkta.

Dünyanın ilk borsası, dünyanın en iyi korunmuş Zeus Tapınağı ve dünyanın ilk örneklerinden Stadyum-Tiyatro kompleksiyle Roma döneminin en önemli kentlerinden biri.

Şehrin kuzeyinde yer alan 13 bin 500 kişi kapasiteli Stadyum ve 20 bin kişi kapasiteli Tiyatronun bir kompleks şeklinde yapılması ise antik dönemin tek örneği…

Tarihteki İhtişamına Kavuşması İçin Çalışmalar Sürüyor

Heredot’un dünyanın en eski kavmi olarak nitelendirdiği Frigler, kentte rastlanan ilk topluluktur. Büyük Frigya ve Küçük Frigya şeklinde ikiye ayrılarak yönetilen Frig devleti içinde Aizanoi, Küçük Frigya’nın önemli şehirleri arasında yer almaktadır.

Friglerden sonra bölgede sırasıyla Kimmer, Lidya, Pers, İskender İmparatorluğu, Bergama Krallığı ve M.Ö.133’de Roma imparatorluğunun hakimiyeti görülür. Şehir Roma döneminde piskoposluk merkezi olarak önemini korumuştur.

Helenistik dönemde bu bölge değişimli olarak Bergama’ya ve Bithynia’ya bağlı iken MÖ 133’de Roma egemenliğine girmiştir. Roma imparatorluk döneminde tahıl ekimi, şarap ve yün üretimi sayesinde zenginleşmiş ve ünü bölge sınırlarını aşmış olan Aizanoi’de kesin kentleşme bulgularına ancak MÖ 1. yy. sonlarına doğru rastlanmaktadır. Yine ilk sikkelerin bu dönemde basıldığı bilinmektedir.

Aizanoi antik kenti en parlak dönemini MS 2 yy.’da yaşamış, büyük imar faaliyetleri görmüş ve bu dönemde birçok yapı inşa edilmiştir. Erken Bizans döneminde piskoposluk merkezi iken, 7. yy. dan itibaren bu önemini yitirmiştir. Tapınak düzlüğü Orta Çağda bir hisara dönüştürülmüştür. Selçuklular döneminde Çavdar Tatarları tarafından üs olarak kullanılmasından dolayı buraya Çavdarhisar adı verilmiştir.

Aizanoi 1824 yılında Avrupalı gezginlerce yeniden keşfedilmiş,1830-1840’lı yıllarda incelenmiş ve tanımlanmıştır. 1926 yılında M. Schede ve D. Krencker başkanlığında Alman Arkeoloji Enstitüsünce ilk kazılar yapılmıştır. 1970 yılından bu yana her yıl sistematik olarak devam kazı çalışmaları şu anda Pamukkale Üniversitesi (PAÜ) Klasik Arkeoloji Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Elif Özer başkanlığında yürütülmektedir.

Roma döneminde antik kentte yaklaşık 80 bin kişinin yaşadığı tahmin edilmektedir. Kalıntılar arasında Anadolu’daki en iyi korunmuş Zeus Tapınağı, 15 bin kişi kapasiteli tiyatro ve tiyatroya bitişik nizamda yapılmış 13 bin 500 kişilik stadyum, iki hamam, dünyanın ilk ticaret borsa binası, sütunlu cadde, Koca Çay üzerinde ikisi ayakta kalmış beş köprü, iki agora, gymnasium, Meter Steunene kutsal alanı, nekropoller, antik bir bent, suyolları, kapı yapıları bulunmaktadır. Aizanoi Antik Kenti; Efes, Bergama, Side gibi kentlerle çağdaştır.

Amazonlar Lahdi

Çavdarhisar ilçesindeki Aizanoi Antik Kenti’nde 1990 yılında definecilerin kaçak kazısında bir bölümü ortaya çıkan ve Kütahya Müze Müdürlüğünce yapılan kurtarma kazısında da tamamen kurtarılan dünyanın en sağlam Amazonlar lahdi Kütahya Arkeoloji Müzesi’nde sergileniyor.

Antik Köprüler

Penkalas denilen Koca Çay’ın üzerindedir.  Antik çağda iki yakayı bir birine bağlayan beş köprü mevcuttur. Bunlardan birisi yayalar için yapılmış olan ahşap bir köprü, diğer dördü ise kemerli taş köprüleridir. Günümüze bunlardan sadece iki tanesi ulaşmıştır.

Sütunlu Cadde

Borsa binasına kuzeydoğudan bitişik dükkan ve galerilerin sıralandığı sütunlu yol, borsadan geçip bir köprüyle Zeus Tapınağı’ na oradan Kybele Kutsal Alanı’ na kadar uzanmaktadır. Yapımında bir deprem sonucu yıkılan Artemis Tapınağı’ nın da mimari elemanları kullanılmış, çok sayıda heykel ve kapı ile süslenmiştir.

Borsa Binası

M.S.  2. yüzyılın ikinci yarısında tahıl pazarı olarak kullanılan yuvarlak yapının (macellum) duvarlarında; imparatorluk pazarlarında satılan tüm malların fiyat listeleri, M.S. 301 yılında İmparator Diocletian’ın enflasyonla mücadele için yaptığı ücret tespitlerini gösteren yazıtlar yer almaktadır. Bunlar arasında ‘‘kuvvetli bir köle iki eşek fiyatına, bir at üç köle fiyatına, yani 30 bin dinara eşit’’ şeklindeki tarife ve fiyat listeleri ilginçtir. Kentin mimari gelişimi ve sosyal yaşantısı hakkında kesin bilgiler vermesi bakımından önemli sayılan bu yapı, dünyanın ilk ticaret borsası olarak tanımlanmaktadır.

Stadyum

13 bin 500 kişilik stadyumun batı yönünde genişçe bir kapısı, girişte de sporcuların kazandığı madalyaların bulunduğu ‘‘Şeref Köşesi’’ yer almaktadır. Stadyum ile tiyatroyu ayıran mermer kaplı duvarın her iki yüzü av sahnesi betimlemeleriyle süslüdür.

Tiyatro

Zeus Tapınağı’nın Kuzey Doğu’sunda, stadyumla aynı doğrultuda iki katlı olarak inşa edilen tiyatro, 15 bin izleyici kapasitelidir. Yapının duvarlarındaki yazıtlardan, Zeus tapınağı ve 4 numaralı Roma köprüsünde adı geçen Apileius’un bu kompleksin yapımında da rol oynadığı anlaşılmaktadır. 

Zeus Tapınağı

Dünyanın en iyi korunmuş Zeus Tapınağı’nın yapımına M.S. 2. yüzyılın 2. çeyreğinde başlanmıştır. Frig tanrıçası Meter Steunene’ye adanmış olan yer altı cellasına inen ve çatıya ulaşan bir merdiveni bulunmaktadır. Anadolu’daki en iyi koruna gelmiş İon düzenindeki tapınaklardan biri olan yapının bezemelerinden özellikle akroterleri ilgi çekicidir. Batı alınlığında orta akroter akant dalları ve yaprakları arasında tanrıça Kybele’nin büstüyle bezenmiştir. Doğu alınlık akroterindeyse Zeus büstü bulunmaktadır. Dor sütunlu avlusu ve agorasıyla M.S. 117-138 yılları arasında yapılmış tapınağın ön galeri duvarlarında; imparotor Hadrian’i ve Aızanoı için önemli hizmetler görmüş Apuleius’u öven yazıtlar yer almaktadır.

Kaynak: http://www.kutahya.gov.tr/aizanoi-antik-kenti-yeni